کتاب «روشهای تأوِیل قرآن» ،محمد کاظم شاکر
کتاب پیرامون روشهاى تاویل قرآن به رشتۀ تحریر در آمده است.
مؤلف که یکى از قرآن پژوهان معاصر مى‌باشد و در زمینۀ علوم قرآن تألیفات فراوانى دارد، در این کتاب مسالۀ تاویل را از زوایاى مختلف مورد بررسى قرار داده است.وى در فصل اول کتاب پس از تعریف تاویل به سیر تحول آن در آیات و روایات پرداخته و رابطۀ بین تاویل و تفسیر را شرح مى‌دهد.در فصل دوم به توضیح معناى تاویل، تنزیل و تفسیر در اخبار پرداخته رابطۀ بین این واژه‌ها را بررسى مى‌کند.در فصل سوم عوامل مؤثر در فهم تاویل قرآن را بیان و آگاهان به تاویل که پیامبر(ص) و ائمه(ع)مى‌باشند، را ذکر مى‌نماید.
در فصل چهارم مسالۀ جرى و تطبیق قرآن بر اهل‌بیت(ع) را مورد بررسى قرار داده اخبارى که در روایات تفسیرى وجود دارد دسته بندى نموده مى‌گوید تطبیق دو قسم است تطبیق صحیح و مقبول و تطبیق باطل و غیر مقبول و دربارۀ هر کدام روایاتى را ذکر مى‌نماید.
در فصل پنجم تاویل قرآن در مذهب باطنیه را شرح داده نمونه‌هاى از تاویلات آنان را ذکر و در پایان دیدگاه آنان را نقد و بررسى مى‌کند.
در حقیقت مطالب کتاب را مى‌توان به دو قسمت بحث مفهومى و مصداقى تقسیم نمود یعنى در ابتدا مفهوم تاویل شرح داده شده و در ادامه مصادیق تاویل را بررسى نموده‌اند و با استفاده از آیات و روایات روش تاویل را نیز شرح داده‌اند.
وى براى فهم تاویل قرآن شرائطى را قائل است و مى‌گوید تا دانش‌هاى لازم براى تاویل قرآن وجود نداشته باشد نمى‌توان قرآن را تاویل نمود و از آنجا که‌پیامبر(ص) و امامان علیهم‌السلام داراى دانش لازم براى تاویل قرآن مى‌باشند، لذا تاویل تمام قرآن اختصاص به آنها دارد، گر چه انسانهاى دیگر نسبت به علومى که دارند مى‌توانند از دانش تاویل قرآن بهره‌مند باشند، ولى تاویل آنها ناقص مى‌باشد.
وى مصحف حضرت على(ع) را یکى از منابع مهم تاویل قرآن مى‌داند که توسط ائمۀ(ع) تاویلاتى از آن پیرامون قرآن نقل شده است.
ساختار
کتاب داراى یک مقدمه و شش فصل است که فهرست موضوعات آن به قرار زیر است:
فصل اول:کلیات شامل سه بخش
بخش اول: تاویل در لغت و اصطلاح شامل:
سیر تحول در معناى تاویل/و رابطۀ بین تاویل و تفسیر در نظر علماى لغت، تفسیر و علوم قرآن/
بخش دوم: تاویل در قرآن و تاویل قرآن شامل:
نظر ابن تیمیه دربارۀ تاویل/معانى مختلف تاویل و رابطۀ بین آنها/معناى تاویل در نزد بزرگان سلف/تاویل قرآن/فرق بین تفسیر و تاویل/نظر علاّمه طباطبائى دربارۀ تاویل/ماهیت و حقیقت تاویل/و رابطۀ تاویل با الفاظ و آیات.
بخش سوم: گروهها و سبک هاى تاویلى در میان مسلمانان شامل:
جریان‌هاى تاویلى/عوامل مهم در پدید آوردن جریان‌هاى تاویلى/انواع تاویل از نظر سبک و روش/محور تاویلات/گروههاى مهم تاویلى/و شیعه و تاویل قرآن.
فصل دوم:معناشناسی «تاویل قرآن» در متون اسلامى شامل سه بخش
بخش اول:معناشناسى تنزیل، تاویل و تفسیر در اخبار
بخش دوم:معناشناسى ظاهر و باطن قرآن در اخبار شامل: روایات ظاهر و باطن منقول از طرق شیعه و اهل سنت/مضامین مجموعۀ روایات ظاهر و باطن/مراد از ظاهر و باطن/و وحدت یا تعدد ظاهر و باطن در قرآن.
بخش سوم:سیر تنزیل و تاویل قرآن‌فصل سوم:دانش تاویل و آگاهان به آن در متون اسلامى شامل دو بخش
بخش اول:عوامل مؤثر در فهم تاویل قرآن
بخش دوم:آگاهان به تاویل قرآن
فصل چهارم:خبرى و تطبیق قرآن بر اهل‌بیت(ع) و مخالفانشان در روایات تفسیرى شامل سه بخش
بخش اول:ادلۀ تطبیق قرآن بر اهل‌بیت(ع) شامل:
اخبار خبرى/اخبار مربوط به بخش‌هاى قرآن/اخبار ظاهر و باطن قرآن/و دلیل عقلائى.
بخش دوم: تطبیق صحیح و مقبول
بخش سوم: تطبیق باطل
فصل پنجم: تاویل قرآن در مذهب باطنیه شامل چهار بخش
بخش اول:باطنیه و عقاید آن
بخش دوم:نظرات باطنیه دربارۀ تاویل و باطن قرآن
بخش سوم:نمونه‌هایى از تاویلات باطنیه
بخش چهارم: تحلیل و نقد تفکر و تاویلات باطنیه.
فصل ششم: تاویل در فقه و اصول شامل چهار بخش
بخش اول:معناى تاویل و تفسیر در اصول فقه
بخش دوم:الفاظ تأویل پذیر و الفاظ تأویل ناپذیر
بخش سوم:اقسام تاویل
بخش چهارم: تحلیلى در ماهیت تأویل اصولى و عوامل مؤثر در آن.
ویژگى‌ها
- در بخش سوم از فصل چهارم:از تطبیق باطل بحث مى‌کند و مى‌گوید در تفاسیر روایى، احادیثى وجود دارد که گذشته از ضعف سند، متن آنها با اصول و قواعد عقلى و نقلى مخالف است.
- در همین بخش نقش غلاّت را در جعل روایات تفسیرى توضیح داده، موضع‌گیرى اهل‌بیت(ع) را در برابر آنان شرح مى‌دهد
- در بخش دوم از فصل دوم:مجموعۀ روایات ظاهر و باطن قرآن را که از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده را در چند جمله خلاصه نموده که عبارتند از:قرآن ظاهر و باطن و حد و مطلع دارد، هر حرف از آن ظاهر و باطن دارد و هر آیه ظاهر و باطن دارد، آنگاه به شرح هر کدام پرداخته است
- در بخش اول از فصل اول:پس از ذکر اقوال اهل لغت در خصوص معناى تاویل، نتیجه مى‌گیرد که تاویل داراى چهار معنا:مرجع و عاقبت، سیاست، تفسیر و انتقال از معناى ظاهرى به معناى غیر ظاهر، مى‌باشد.
- در بخش سوم از فصل اول:عوامل مهم در پدید آمدن جریان‌هاى تاویلى مورد بررسى قرار گرفته‌اند، که پس از بررسى آنها دیدگاه مفسران در پیدایش این عوامل ذکر شده است.
- در بخش سوم از فصل دوم:سیر تنزیل و تاویل قرآن را شرح، آنگاه به بیان تفاوت میان ظاهر و باطن قرآن با کلامهاى دیگر پرداخته است.
- در بخش اول از فصل سوم:عوامل مؤثر در فهم تاویل قرآن توضیح داده شده‌اند که عبارتند از:آشنایى با زبان و سبک قرآن، فهم عمیق و قوۀ تشخیص، قلب سلیم، و دانش استوار و محکم.
- در بخش دوم از فصل سوم:آگاهان به تاویل را به دو دستۀ:
آگاهان به تمام تاویل و آگاهان به بخشى از تاویل، تقسیم نموده مى‌گوید پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) بعد از خداوند تنها کسانى هستند که شایسته تاویل تمام قرآن مى‌باشند.
دسترسی به کتاب در کتابخانه نور:
